Η Παγκοσμιοποίηση σε Κρίση

17 Ιανουαρίου 2011
Άρθρο για την εφημερίδα «Βήμα της Κυριακής»


Δεν υπήρχε, ίσως, καταλληλότερος αναλυτής των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η παγκόσμια οικονομία από τον Γκόρντον Μπράουν. Ως πρωθυπουργός της Βρετανίας και Πρόεδρος του G20, του οργανισμού των είκοσι ισχυρότερων οικονομιών του πλανήτη, είχε κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια υπέρβασης της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης της μεταπολεμικής περιόδου.

Το βιβλίο «Πέρα από το Κραχ: Ξεπερνώντας την Πρώτη Κρίση της Παγκοσμιοποίησης» περιγράφει τις δραματικές στιγμές κατάρρευσης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και τις αντιδράσεις των πολιτικών ηγεσιών. Αναδεικνύει τις οδυνηρές κοινωνικές συνέπειες που θα είχε η αποτυχία των προσπαθειών διάσωσης σε μια παγκοσμιοποιημένη διεθνή οικονομία καθώς και τη σημασία αυξημένου συντονισμού για την επίτευξη αποτελεσματικών λύσεων. Τέλος, μέσα από την αυστηρή κριτική του νεοφιλελευθέρου οικονομικού μοντέλου και της απληστίας που χαρακτηρίζει τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, υπογραμμίζει μιαν αλήθεια που πρώτος διατύπωσε πριν από δυόμιση αιώνες ο Άνταμ Σμιθ: αν η οικονομία δεν υπηρετεί ηθικές αξίες, λειτουργεί σε βάρος του κοινωνικού συνόλου.

Η βασική αιτία της παγκόσμιας κρίσης βρίσκεται στις τεράστιες ανισορροπίες των εμπορικών ισοζυγίων που επικράτησαν την τελευταία δεκαετία οδηγώντας σε αντίστοιχα τεράστιες μετακινήσεις κεφαλαίων. Φτωχές χώρες, και κυρίως η Κίνα, χρηματοδοτούσαν πλούσιες χώρες, όπως οι ΗΠΑ. Η εξέλιξη αυτή αντανακλούσε το γεγονός ότι οι αναδυόμενες οικονομίες είχαν μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα, ενώ οι αναπτυγμένες χώρες σώρευαν αυξανόμενα ελλείμματα. Οι ανισορροπίες οδήγησαν τα κεφάλαια να κινηθούν «σε λάθος κατεύθυνση», από τις φτωχές στις πλούσιες χώρες, αποσταθεροποιώντας το χρηματοπιστωτικό σύστημα και προκαλώντας την οικονομική κρίση.

Η πλεονάζουσα αποταμίευση οδήγησε σε μείωση των επιτοκίων και ενθάρρυνε την αναζήτηση υψηλότερων αποδόσεων για τις επενδύσεις. Η ανεξέλεγκτη απελευθέρωση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος επέτρεψε στις τράπεζες να χρηματοδοτήσουν επισφαλείς επενδύσεις, και να εφεύρουν αμφισβητούμενα νέα προϊόντα, όπως τα παράγωγα, διαχέοντας την κρίση σε όλο τον κόσμο. Οι φτωχότερες χώρες χρηματοδότησαν μια υπερκατανάλωση στις προηγμένες χώρες, οδηγώντας σε «φούσκες», ιδιαίτερα στο στεγαστικό τομέα, και στον κίνδυνο κατάρρευσης των τραπεζών.

Ο υπερδανεισμός και η υπερκατανάλωση διαμόρφωσαν ένα νέο οικονομικό μοντέλο, τον «καπιταλισμό χωρίς κεφάλαια». Επενδυτές και καταναλωτές στις προηγμένες χώρες πραγματοποιούσαν δαπάνες χωρίς επαρκείς πόρους, και οι τράπεζες δάνειζαν χωρίς επαρκή κεφάλαια.

Η αποτροπή της κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος επέβαλλε την ενίσχυση της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών. Υπήρχαν δύο προσεγγίσεις: Η φιλελεύθερη, του Προέδρου Μπους, που περιοριζόταν στην αντικατάσταση των «τοξικών» προϊόντων που διέθεταν οι τράπεζες, και η άμεση κεφαλαιοποίηση με πρόσκαιρη κρατικοποίηση των υπερχρεωμένων τραπεζών, και παράλληλη καθιέρωση αυστηρότερων ρυθμίσεων και ελέγχων, όπως εισηγήθηκε ο Μπράουν. Η επικράτηση της δεύτερης προσέγγισης εξασφάλισε τη διάσωση της παγκόσμιας οικονομίας. Όπως φάνηκε με τη Λήμαν Μπράδερς, καταρρεύσεις τραπεζών μπορούν να αποσταθεροποιήσουν το σύστημα στο σύνολό του.

Κρίσιμη σημασία είχε η στήριξη της παγκόσμιας ζήτησης, που είχε καμφθεί από το συνδυασμό χρεοκοπίας και υπερχρέωσης τραπεζών, επενδυτών και καταναλωτών. Ο Γκόρντον Μπράουν, ως Πρόεδρος του G20, συντόνισε την εφαρμογή επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής, με αύξηση δαπανών και μείωση φόρων, ώστε να αποτραπεί η επιδείνωση της ύφεσης και η αύξηση της ανεργίας.

Ο συντονισμός των πολιτικών απέδωσε. Η κρίση δεν έχει τελειώσει, αλλά είχε μικρότερη διάρκεια από ό,τι αναμενόταν και, ήδη, η παγκόσμια οικονομία έχει εισέλθει σε μια διαδικασία αργής, σταδιακής ανάκαμψης.

Κεντρικό μήνυμα του βιβλίου είναι η ανάγκη συνέχισης της δημοσιονομικής στήριξης της ζήτησης από τις χώρες που δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα χρέους, και η προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τη μετάβαση στην οικονομία της γνώσης. Προϋπόθεση επιτυχίας είναι ο αυξημένος διεθνής συντονισμός και συνεργασία. Τα παγκόσμια προβλήματα απαιτούν παγκόσμιες λύσεις.

Κυρίως, όμως, το μήνυμα είναι ηθικό. Μια καλή οικονομία είναι εκείνη όπου η ευημερία διαχέεται σε όλους, και όχι μόνο σε όσους ήδη ευημερούν, και μια καλή κοινωνία είναι εκείνη όπου η τύχη ευνοεί περισσότερους από τους λίγους τυχερούς.

Με τον Γκόρντον Μπράουν βρεθήκαμε στο Συμβούλιο ΕΚΟΦΙΝ στις Βρυξέλλες στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90. Μας συνδέουν κοινές αντιλήψεις για την οικονομία και την πολιτική. Εκτιμώ ιδιαίτερα τη σκέψη και τις ικανότητές του. Διετέλεσε πρωθυπουργός της Βρετανίας για τρία κρίσιμα χρόνια, με μεγάλη επιτυχία. Δεν κέρδισε, όμως, ως αρχηγός του Εργατικού κόμματος, εκλογές. Ενώ διαθέτει τεράστια πνευματικά προσόντα, υστερεί σε σύγκριση με τον προκάτοχό του Τόνυ Μπλερ, που επικράτησε σε τρεις συνεχείς εκλογικές αναμετρήσεις, σε ότι αφορά το πολιτικό αισθητήριο και την επικοινωνία με την κοινή γνώμη. Ο Μπράουν έχασε από τη σύγκριση. Δεν είναι βέβαιο ότι κέρδισε η πολιτική.


-Γιάννος Παπαντωνίου